Juridisch speelveld

ProRail staat breed in de belangstelling van haar omgeving, reizigers, vervoerders en toezichthouders. Denk daarbij aan het toezicht van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) op de capaciteitsverdeling, de gebruiksvergoeding, de netverklaring en de toegangsovereenkomst. Daarbij komt het toezicht van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) op naleving van de Spoorwegwet, met een focus op spoorwegveiligheid. Ook is er sprake van toezicht door de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) op naleving van de arbeidsomstandighedenwetgeving bij ProRail als opdrachtgever en werkgever. Daarnaast besteedt ProRail veel aandacht aan aanbestedingen, contracten en contractmanagement gedurende de uitvoering van (onderhouds-)projecten. Dit doen we mede om te zorgen voor een goede werkrelatie met aannemers, opdrachtgevers en de omgeving van ProRail.

Juridische structuur

ProRail is een besloten vennootschap: ProRail B.V. De Nederlandse staat is via Railinfratrust B.V. 100% aandeelhouder van ProRail. Het aandeelhouderschap is ondergebracht bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW).

Beheerconcessie

Onze kerntaken staan in de Spoorwegwet en zijn nader geconcretiseerd in de beheerconcessie. De beheerconcessie zou op 1 januari 2025 aflopen, maar het ministerie heeft de einddatum van de beheerconcessie 2015-2025 verlengd tot aan 1 januari 2029. Hiermee heeft het ministerie geborgd dat ProRail de beheerder van de Nederlandse hoofdspoorweginfrastructuur blijft. Afhankelijk van de keuze door de politiek over de toekomstige rechtsvorm van ProRail zullen wij in 2025 starten met de implementatie van het zelfstandig bestuursorgaan (zbo) of met het opstellen van een nieuwe beheerconcessie.

Addendum beheerplan 2024-2025

In 2024 heeft ProRail een addendum op het beheerplan 2024-2025 opgesteld. Hierin geven we invulling aan de genoemde onderwerpen onder de drie beleidsprioriteiten die het ministerie van IenW ons in de jaarbrief 2024 heeft meegegeven. Ook actualiseren we in het addendum een aantal onderwerpen in het beheerplan vanwege ontwikkelingen en voortschrijdend inzicht.

Via de jaarbrieven 2023 en 2024 heeft het ministerie van IenW voor de periode 2024-2025 de volgende beleidsprioriteiten aan ProRail meegegeven:

• Intensivering van de instandhoudingsopgave;

• In kaart brengen van urgente spooropgaven tot en met 2030 en keuzemogelijkheden daarbij;

• Verdere ontwikkeling (van de taakuitvoering) van de organisatie.

Het ministerie van IenW heeft ingestemd met het addendum op het beheerplan 2024-2025. De voortgang van onze activiteiten meten we onder andere op basis van prestatie- en informatie-indicatoren en programma’s. Hierover rapporteren we op half- en jaarbasis aan het ministerie.

Ontwikkelingen wetgeving

Zelfstandig bestuursorgaan (zbo)

Het ministerie van IenW is voornemens ProRail om te vormen tot een zelfstandig bestuursorgaan. Voor het voorstel om ProRail om te vormen tot een publiekrechtelijke zbo ontbrak het draagvlak in de sector en de Tweede Kamer. De staatssecretaris heeft daarom in 2023 een alternatief voorgesteld in de vorm van een privaatrechtelijke zbo. Hiertoe is op 16 januari 2024 een derde nota van wijziging op het wetsvoorstel publiekrechtelijke omvorming ProRail ingediend bij de Tweede Kamer. ProRail verwacht in 2025 de politieke besluitvorming over het wetsvoorstel en de nota van wijziging.

Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)

De Europese Commissie heeft de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) opgesteld als richtlijn voor duurzaamheidsverslaggeving voor grote ondernemingen. 

ProRail dient volgens huidige Europese afspraken vanaf verslagjaar 2025 te voldoen aan de CSRD. Op 26 februari 2025 heeft de Europese Commissie een wetsvoorstel gepubliceerd, het Omnibus vereenvoudigingspakket, om de duurzaamheidswetgeving fors aan te passen. Het vereenvoudigingspakket ziet toe op een versimpeling en ook aangepaste tijdslijnen voor de toepassing van de regelgeving. Wij volgen deze ontwikkelingen op de voet en zullen afwegen welke impact dit heeft op het implementatietraject binnen ProRail.

Verdere toelichting omtrent de CSRD is opgenomen in het onderdeel ESG.

Trans-Europese Transportnetwerk (TEN-T)

De herziene TEN-T verordening is per 28 juni 2024 in werking getreden. De TEN-T verordening geeft elk lidstaat drie jaar (nadat de verordening in werking is getreden) om te komen met een implementatieplan. ProRail heeft herhaaldelijk initiatief genomen tot een gesprek met het ministerie van IenW over de benodigde voorbereiding voor het verplichte implementatieplan.

Omgevingswet

Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden die ook voor ProRail geldt als wettelijk kader voor al onze activiteiten in de fysieke leefomgeving. De implementatie van de wet binnen ProRail is na jarenlange voorbereiding grotendeels afgerond. Afgezien van de projecten die we afronden onder het oude wettelijke stelsel en het overgangsrecht dat geldt voor specifieke situaties, werken we nu binnen het kader van de Omgevingswet. Dat geldt zowel voor de vergunningen die wij verlenen voor activiteiten rondom het spoor, als voor de projecten die we als initiatiefnemer realiseren.

De komende jaren zullen we steeds meer ervaring opdoen met de nieuwe wet en de uitwerking daarvan op onze taken. Omdat er sprake is van een transitiefase tot 2032 duurt het nog een aantal jaar voor we kunnen werken met een volledig stelsel waarin alle benodigde informatie voor ons als initiatiefnemer snel beschikbaar is.