Duurzaam spoor

Mobiliteit

ProRail als brede mobiliteitsadviseur

Door in een vroeg stadium betrokken te zijn bij de planvorming voor nieuwe woonwijken willen we de omgeving van het spoor en het station duurzaam bereikbaar houden. Hiermee kunnen we borgen dat meer (toekomstige) bewoners gebruik zullen gaan maken van het OV. In 2023 zijn we met gemeenten in gesprek gegaan over de inrichting van het stationsgebied van Leeuwarden en Den Bosch, en over de plannen voor woningbouwlocaties langs de ‘Oude lijn’ (Leiden-Den Haag-Rotterdam-Dordrecht).

Uitbreiding internationale verbindingen

Sinds mei 2023 rijdt er een nieuwe nachttrein door Nederland. De ‘Good Night Train’ van European Sleeper rijdt drie keer per week tussen Brussel, Amsterdam en Berlijn. Wij hebben de infracapaciteit hiervoor beschikbaar gesteld en in afstemming met NS ervoor gezorgd dat de betreffende stations ’s nachts langer open blijven.

Energie

CO₂-prestatieladder

Na jaren op het hoogste niveau van de CO2-Prestatieladder, is ProRail van niveau 5 naar 4 gedaald. De voornaamste reden is dat ProRail haar doelstelling voor de uitstoot door eigen (direct en indirect) energieverbruik voor 2022 niet heeft gehaald. In 2022 is niet voor het gehele verbruik groene stroom ingekocht, met als gevolg dat een deel van het elektriciteitsverbruik grijs was.

Energiebesparingsplicht

Per 1 juli 2023 is de energiebesparingsplicht aangescherpt en vervangen door een verduurzamingsplicht voor energieverbruik. Aan de verduurzamingsplicht is een informatieplicht gekoppeld, waarbij aan het bevoegd gezag gerapporteerd moet worden over de energiebesparing. Bij locaties met een groot verbruik geldt een onderzoeksplicht. Dit sluit aan bij de ambitie van ProRail om bewuster om te gaan met energie en meer aandacht te hebben voor duurzaam ondernemen .

ProRail heeft de onderzoeks- en informatieplicht voor het spoorwegemplacement Kijfhoek op 20 december 2023 afgerond en ingediend via het E-loket bij het bevoegd gezag. Door het grote aantal locaties, die vallen onder de informatieplicht, de diversiteit ervan, de complexiteit en interpretatie van wet- en regelgeving blijkt veel meer tijd nodig voor de informatieplicht dan eerder is voorzien. De betreffende bevoegd gezagen zijn hierover geïnformeerd, met het verzoek om uitstel en overleg voor het bepalen van een nieuwe termijn om de rapportage in te dienen.

Duurzame energieopwekking

In 2023 heeft IenW de business case voor het opwekken van duurzame energie op gronden van ProRail goedgekeurd. We monitoren deze en rapporteren hier jaarlijks over richting IenW. Aanvullend hierop is eind 2023 een subsidieaanvraag ingediend bij het ministerie van EZK voor onze inspanningen binnen het EZK-programma Opwek Energie op Rijksvastgoed (OER). We bereiden ons voor op grootschalige energieopwekking door gronduitgifte voor zonne- en windparken. We starten met de ontwikkeling van de eerste zonneparken rondom knooppunt Deil.

Naast het genoemde programma zetten we het lopende initiatief ‘Zonnepanelen op stationsdaken’ voort. In 2023 openden we het gerenoveerde station Almere Centrum. Het glaswerk is er vervangen door glas waar zonnecellen in zijn verwerkt. En op de perronkap zijn bijna 1200 zonnepanelen geplaatst. Tot slot bereiden we een business case voor zonnepanelen op geluidschermen voor. Deze volgt in 2024 na afronding van het nog lopende demonstratieproject NEWRAIL (Noise Energy Wall Rail). 

Emissieloze bouwplaats

Onze ambitie is dat in 2030 al onze bouwplaatsen emissieloos zijn. In 2023 hebben we een belangrijke stap gezet door ons te committeren aan het convenant ‘Schoon en Emissieloos Bouwen’ (SEB). Daarin zijn afspraken vastgelegd om de bouw schoner, gezonder en stiller te maken. In lijn met het convenant zijn we begonnen met de zogenaamde koploperaanpak om de inzet van emissievrij materieel te stimuleren. Aannemers die inschrijven met emissievrij materieel krijgen gunningsvoordeel tijdens de aanbesteding van een project. Deze aanpak is in 2023 getest in een aantal aanbestedingen. Komend jaar gaan we de koploperaanpak opschalen.

Daarnaast nemen we in alle bouw- en onderhoudscontracten een basisniveau van emissie-eisen op waarbij de meest vervuilende (oude) machines gaandeweg worden geweerd, te beginnen met het relatief lichte materieel. Ook stimuleren we innovaties die gericht zijn op de verduurzaming van met name het zwaardere en meer specialistisch spoormaterieel (demonstrators). Een voorbeeld van zo’n demonstrator is de in 2023 door één van de aannemers geïntroduceerde hybride locomotief. Dat is een standaard elektrische locomotief met een batterij, die daarmee ook op sporen waar geen bovenleiding aanwezig is toch op elektriciteit kan rijden. Deze locomotief kan worden ingezet voor werk aan het spoor waar nu nog diesellocomotieven worden gebruikt.

Verduurzaming wagenpark Incidentbestrijding

Onze afdeling Incidentbestrijding (ICB) gaat de komende jaren het wagenpark in stapjes verduurzamen. In 2023 zijn drie elektrische bedrijfswagens in gebruik genomen. Dat zijn de eerste testvoertuigen waar we ervaring mee op gaan doen in de operatie. In juni heeft ICB de aanbesteding van een 100% elektrisch aangedreven vrachtwagen (E-truck) met haakarm opbouw afgerond. Deze E-truck zal primair deel gaan uitmaken van het verbeterprogramma ten behoeve van de veiligheid op locatie Kijfhoek. 

Materialen

Klimaatneutrale en circulaire infraprojecten

ProRail werkt samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat aan de uitvoering van de KCI-strategie: Klimaatneutrale en Circulaire Infraprojecten. Daarbij gaat het om concrete projecten gericht op duurzaam materiaalgebruik. Eén van de meest impactvolle maatregelen is en blijft de inzet van MKI (de Milieu Kosten Indicator) als gunningscriterium bij aanbestedingen. Daarmee beloont ProRail aannemers en leveranciers die inschrijven met een gunstige MKI-waarde.

In juni 2023 heeft ProRail samen met andere publieke opdrachtgevers (o.a. Rijkswaterstaat) tijdens de bijeenkomst ‘Klimaatneutrale en Circulaire Infra: gewoon doen!’ afgesproken om minimumeisen te gaan hanteren in de opdrachten voor infrawerken. De minimumeisen hebben betrekking op de emissies van materieel en MKI-waarden (Milieu Kosten Indicator) van de materialen asfalt en beton. Met het publiceren van de minimumeisen krijgt de markt helderheid voor de komende jaren, waardoor het mogelijk wordt om duurzame investeringsbeslissingen te nemen.

Materiaalhergebruik emplacement Westhaven

Een mooi voorbeeld van een circulair infraproject is het hergebruik van spoorse materialen op het opstelterrein Westhaven in Amsterdam. Dit terrein is eind april 2023 in gebruik genomen. We hebben vier wissels, elf kilometer spoorstaven, zeven kilometer dwarsliggers en drie stootjukken hergebruikt. Daarnaast is er ruimte gecreëerd voor windmolens in samenwerking met Vattenfall, NS en het Havenbedrijf. 

Circulaire fietsenstalling Dordrecht

De nieuw te bouwen fietsenstalling bij station Dordrecht wordt duurzaam uitgevoerd. Medio 2023 zijn we met de bouw gestart. De nieuwe fietsenstalling biedt plaats aan ruim 2000 fietsen, bijna drie keer zoveel als nu. De stalling is demontabel (de bouwdelen kunnen verplaatst of hergebruikt worden voor andere toepassingen in de toekomst), wordt gebouwd met duurzame materialen en heeft een glazen dak voorzien van zonnecellen. Het wordt ProRails eerste circulaire fietsenstalling. Het aantal reizigers dat met de fiets naar het station komt groeit dagelijks. Daarmee krijgt het duurzaam openbaar vervoer in Zuid-Holland een extra impuls. In het voorjaar 2024 verwachten we de fietsenstalling op te leveren. Dit is een belangrijke en eerste stap in de totale gebiedsontwikkeling die de gemeente Dordrecht voor de spoorzone voor ogen heeft.

Stikstof

ProRail heeft te maken met de stikstofproblematiek in de gebruiksfase en bouwfase van projecten.

Gebruiksfase

De stikstofproblematiek heeft impact op spooruitbreidingsprojecten die leiden tot een toename van stikstofdepositie door het gebruik van het spoor, hiervan is met name sprake op decentrale lijnen met dieseltreinen en spooremplacementen. Voor deze projecten brengen we de ecologische effecten in kaart en onderzoeken we of er maatregelen genomen kunnen worden ten behoeve van de natuur of ter vermindering van de uitstoot van stikstof.

Ontwikkelingen rondom stikstof volgen elkaar snel op. Het gaat dan om nieuwe jurisprudentie, striktere toepassing van beleid en regelgeving en nieuwe inzichten over de staat van de natuur. Dit zorgt ervoor dat het verkrijgen van vergunningen van spooruitbreidingsprojecten met stikstoftoename in de gebruiksfase steeds meer onderbouwing vraagt en daarmee steeds moeilijker is. Het risico bestaat dat spoorprojecten niet volledig en volgens planning kunnen worden uitgevoerd omdat de stikstofproblematiek de uitvoerbaarheid sterk beïnvloedt.

Bouwfase

De uitspraak van de Raad van State van 16 augustus 2023 over het project Porthos biedt mogelijkheden voor projecten met alleen stikstofdepositie in de bouwfase om te onderbouwen dat kleine, tijdelijke deposities niet leiden tot significante gevolgen op Natura 2000-gebieden. ProRail beoordeelt voor ieder project hoeveel stikstof bij de werkzaamheden vrijkomt, wat de mogelijke effecten hiervan zijn en of maatregelen nodig zijn. ProRail zet in op het op een beheerste manier maximaal blijven uitvoeren van projecten en daarmee duurzame mobiliteit in Nederland mogelijk te houden. We hebben hierbij afstemming met diverse organisaties, zoals ministeries en ingenieursbureaus.

Naar huidig inzicht betreft het minder dan twintig projecten die met de problematiek (in de gebruiksfase of bouwfase) te maken krijgen. Voor deze projecten loopt momenteel nog onderzoek naar maatregelen zoals scopewijziging of inzet van emissieloos materieel om realisatie van het project alsnog mogelijk te maken.

Natuur

De biodiversiteit op de gronden die ProRail in beheer heeft, vergroten we door de aanwezige natuur te behouden en waar mogelijk natuurwaarden te versterken. Dat is de ambitie van ProRail. We zien onze grond, waaronder de spoorbermen, als verbindende schakel voor natuurgebieden en als broedplaats en veilige plek voor nieuwe natuur.

Meer natuur in de berm

Om de biodiversiteit in onze bermen te verbeteren, heeft ProRail het groenbeheer uit de reguliere onderhoudscontracten voor het spoor gehaald. Dit beheer wordt apart aanbesteed aan gespecialiseerde bedrijven op basis van duurzame specificaties. Op maat gemaakte contracten per gebied bieden meer mogelijkheden om de biodiversiteit in onze bermen te verbeteren en kwetsbare soorten te beschermen. In 2023 hebben we specifiek voor 5 van de in totaal 21 onderhoudsgebieden het groenbeheer gecontracteerd: Drenthe, Rijn & Gouwe, Zeeland, Veluwe en Amsterdam. We nemen de uitkomsten van de contractering mee bij het opstellen van de natuurspecificaties in het kader van BKN Spoor (basis kwaliteitsniveau).

Kap en herplant van bomen

Indien er bomen moeten wijken voor de uitvoering van een spoorproject is ProRail verplicht de bomenkap te compenseren. Om jaarlijks te kunnen rapporteren over de wettelijke herplantplicht en hierover verantwoording af te leggen, maar ook om onze bovenwettelijke herplantambities vorm te geven wil ProRail in 2024 een volledig inzicht in de omvang van kap en herplant van bomen. Tevens willen we het proces van kap en herplant goed ingebed hebben binnen de ProRail organisatie, zowel bij nieuwbouwprojecten als bij het beheer en onderhoud. Daartoe hebben we in 2023 de volgende stappen gezet:

• Gesprekken gevoerd met onze aannemers om met terugwerkende kracht en naar de toekomst toe inzicht te krijgen in onze kap- en herplant opgave;

• Contact gelegd met externe partijen (onder andere Staatsbosbeheer) voor de feitelijke realisatie van de herplantopgave.

Afbouwen chemische onkruidbestrijding (COB)

ProRail gebruikt voor de bestrijding van ongewenst groen in het spoor en op schouwpaden naast het spoor nog hoofdzakelijk chemische bestrijdingsmiddelen. ProRail wil het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen terugdringen en overschakelen naar een duurzamere wijze van onkruidbeheersing. Om dit te realiseren heeft ProRail stappen gezet om natuurvriendelijke alternatieven te vinden voor chemische onkruidbestrijding. In 2023 is er een pilottraject uitgevoerd waarin twee kansrijke methodes zijn onderzocht. Deze methodes zijn cryogene (koude) behandeling en gebruik van pelargonzuur, een vetzuur dat van nature in bepaalde planten voorkomt. In 2024 wordt het pilottraject voortgezet en uitgebreid met minimaal één extra kansrijke methode. Daarnaast wordt in de nieuwe beheercontracten het gebruik van chemische middelen verder afgebouwd.